Abstrakt
Cel: Celem artykułu było uzasadnienie konieczności ponownego ustalenia granic stref skażonych promieniowaniem w celu stopniowego wyprowadzania obszarów zamieszkanych poza te strefy.
Wprowadzenie: Aby przywrócić do życia obszary, które ucierpiały wskutek skażeń promieniotwórczych w katastrofie czarnobylskiej oraz odnowić ich gospodarkę należy zmienić w nich system działalności gospodarczej. W tym celu konieczne jest opracowanie skutecznego mechanizmu zmiany statusu tych obszarów oraz przeprowadzanie ponownej analizy procedur ustalania granic stref radioaktywnych. Obecnie można wykazać eksperymentalnie udowodnione przesłanki do zmiany klasyfikacji obszarów, na które nałożone zostały poważne restrykcje w związku z katastrofą czarnobylską. Zmiana klasyfikacji oznacza całkowite zdjęcie lub złagodzenie nałożonych ograniczeń. Aby wcielić zmiany w życie, najpierw należy dokonać ponownej analizy obowiązujących dokumentów prawnych i ich modyfikacji do aktualnych potrzeb. Na podstawie ogólnej tendencji formowania się dawki promieniotwórczej w północnozachodnich regionach Polesia można stwierdzić, że obecną dawkę promieniotwórczą tworzy głównie (80-95%) spożycie żywności o wysokiej zawartości radionuklidów (głównie Cezu-137). Napromieniowanie zewnętrzne stanowi tylko 5-20% całkowitej dawki napromieniowania. Główną dawkę napromieniowania ludności stanowi skażona żywność produkowana lokalnie. Co więcej, podstawowym źródłem radionuklidów w organizmie człowieka są produkty pochodzenia zwierzęcego – mięso i mleko. Na niektórych obszarach większość Cezu-137 trafia do organizmu człowieka z diety bogatej w produkty z ekosystemów leśnych (grzyby, jagody). Na takich obszarach prawie 20% populacji regularnie spożywa dzikie grzyby i jagody. Tak więc spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego oraz owoców leśnych i grzybów stanowi ponad 90% dopuszczalnej ekspozycji rocznej człowieka.
Metodologia: Aby zmienić status obszarów, które znalazły się w strefie skażenia radioaktywnego po katastrofie w Czarnobylu przeprowadzono analizę i systematyzację danych pomiarowych, zastosowano analityczne metody badawcze sytuacji radioekologicznej na najbardziej dotkniętych obszarach, dokonano analizy spektrometrii gamma wybranych próbek (produktów roślinnych, mleka, produktów leśnych), a także dokumentów regulacyjnych – przepisów, standardów, procedur – dotyczących statusu i eksploatacji skażonych terenów.
Wnioski: W czasie, jaki upłynął od wypadku, sytuacja radiacyjna na Ukrainie znacznie się poprawiła. Z 2293 obszarów, które zostały przypisane do obszarów skażenia radioaktywnego w 1991 roku, dziś 1851 mogą zostać wyłączone ze stref skażeń promieniotwórczych i po odnowie infrastruktury powrócić do normalnego funkcjonowania – bez ograniczeń spowodowanych wpływem promieniowania. Jednak 25 obszarów wymaga regularnych środków zaradczych w celu zapewnienia bezpieczeństwa ich mieszkańcom.
Znaczenie dla praktyki: W celu opracowywania analiz eksperckich dotyczących zmiany statusu obszarów, zespół autorski sporządził „Wytyczne do przygotowania specjalistycznych opinii w sprawie ustalenia i weryfikacji granic stref skażeń promieniotwórczych”. Przewodnik ten jest wyłącznie dokumentem metodologicznym dedykowanym uprawnionym organom centralnym do sporządzania ekspertyz. Do tej pory, wytyczne były wykorzystywane przez Narodową Akademię Nauk Ukrainy, centralne organy wykonawcze tworzące politykę w zakresie służby zdrowia, zarządzające strefą zamkniętą i strefą bezwarunkowej ewakuacji, zajmujące się usuwaniem skutków katastrofy w Czarnobylu, ochroną środowiska, bezpieczeństwem nuklearnym oraz centralne organy wykonawcze, realizujące politykę państwa w zakresie nadzoru w rolnictwie. Opracowany dokument wspomógł wymienione wyżej organy w przygotowaniu ekspertyz dotyczących utworzenia i weryfikacji granic stref skażeń promieniotwórczych przedstawionych do zatwierdzenia przez Parlament Ukrainy.
Słowa kluczowe: czarnobylska elektrownia jądrowa, skażenie radioaktywne, ziemie uprawne, sytuacja radiacyjna
Typ artykułu: artykuł przeglądowy