Abstrakt
Cel: Strażacy podczas działań ratowniczych funkcjonują w otoczeniu społecznym, w związku z tym pozostają pod wpływem społecznym i sami go wywołują. Jednym z subtelnych przejawów wpływu społecznego jest efekt facylitacji społecznej polegający na zmianie w szybkości i jakości wykonania zadań w wyniku bycia obserwowanym przez inne osoby. Zjawisko to zdaje się wyjaśniać model uwagowy, który przewiduje, że pod wpływem obecności osób trzecich zawężeniu ulega uwaga, co może prowadzić do pogorszenia lub poprawy (w zależności od warunków) wykonania zadania. Autorzy postawili hipotezę, że strażacy podczas działań ratowniczych podlegają zjawisku facylitacji społecznej – obecność osób postronnych wpływa na przebieg wykonywanych przez nich zadań.
Projekt i metody: Aby odpowiedzieć na pytanie, czy strażacy podczas działań ratowniczych mogą podlegać zjawisku facylitacji wywoływanemu przez obecność osób postronnych, przeprowadzono eksploracyjne badanie jakościowe oparte na osiemnastu inspirowanych metodą fenomenologiczną i częściowo- ustrukturyzowanych wywiadach z ratownikami Państwowej Straży Pożarnej. Wypowiedzi badanych analizowano pod kątem zachowań osób postronnych będących świadkami prowadzonych działań. Treść wywiadów była rozpatrywana zgodnie z wytycznymi IPA, przy użyciu oprogramowania wspomagającego analizę jakościową (Atlas.ti).
Wyniki: Analiza wywiadów pozwala przypuszczać, że okoliczności społeczne podczas działań ratowniczych sprzyjają występowaniu zjawiska facylitacji społecznej. Zgromadzone dane, wskazujące na oddziaływanie świadków zdarzenia na strażaków, pozwoliły na wyodrębnienie dwóch grup zachowań osób postronnych, które w szczególny sposób pogarszają funkcjonowanie strażaków podczas działań: dokumentowanie działań przez świadków (np. poprzez nagrywanie) oraz świadome utrudnienie działań. Zebrany materiał pozwala również na wyciągnięcie wniosku, że dla ratowników w tych sytuacjach obecność świadków jest nacechowana emocjonalnie – świadkowie wzbudzają emocje (np. lęk przed konsekwencjami).
Wnioski: Uzyskane wyniki wspierają hipotezę o wpływie osób postronnych na przebieg wykonywanych przez ratowników działań. Dodatkowo wskazano czynniki, które w szczególny sposób te działania utrudniają. Z praktycznego punktu widzenia szczególną uwagę przyciąga problem filmowania akcji ratowniczych. Można przewidywać, że to negatywnie wpływające na przebieg działań zjawisko, będzie w najbliższym czasie się nasilać. Rodzi to konieczność przygotowania systemu na coraz większą presję ze strony świadków zdarzeń, zwłaszcza poprzez szkolenie ratowników w zakresie minimalizowania negatywnych konsekwencji efektu audytorium.
Słowa kluczowe: efekt audytorium, wpływ społeczny, działania ratownicze, facylitacja społeczna
Typ artykułu: doniesienie wstępne