Abstrakt
Cel: Opracowanie zarysu koncepcji systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w kontekście współczesnych regulacji ustawowych, zawierającego wybrane elementy, takie jak: ogólna charakterystyka funkcjonowania systemu ochrony ludności i jego przeobrażenie w system obrony cywilnej w stanie wojennym lub stanie wojny, podmioty i podsystemy systemu ochrony ludności i obrony cywilnej oraz występujące pomiędzy nimi zależności z uwzględnieniem podziału administracyjnego kraju.
Projekt i metody: W badaniu sformułowano następujący główny problem badawczy: jaki jest zarys koncepcji systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w świetle współczesnych regulacji ustawowych? W pracy wykorzystano teoretyczne metody badawcze: analiza, abstrahowanie, synteza, porównanie i wnioskowanie.
Wyniki: W przedstawionej koncepcji uwzględniono wybrane, najważniejsze w ocenie autorki, elementy systemu ochrony ludności i obrony cywilnej. Założone zostały dwa możliwe warianty opisu koncepcji. Jeden bezpośrednio wynikający z zapisów ustawy o ochronie ludności i obrony cywilnej zakładający, że system opiera się na organach, podmiotach i zasobach ochrony ludności. Drugi wariant przedstawiony został zgodnie z praktyką funkcjonowania ochrony ludności, z założeniem, że system bazuje na trzech filarach, którymi są: podmioty publiczne, organizacje pozarządowe działające na zasadzie non profit oraz podmioty prywatne. Zauważono przy tym, że kwestie związane z zarządzaniem i/lub koordynacją realizowanych w ramach ochrony ludności działań powinny być umiejscowione w podmiotach publicznych z uwagi na aparat wykonawczy, którym te podmioty dysponują, a kwestie wykonawcze wśród podmiotów publicznych oraz organizacji pozarządowych.
Wnioski: Należy kontynuować przedmiotowe badania z uwagi na następujące wątpliwości: 1) kwestionowana zasadność używania sformułowania „system” w kontekście ochrony ludności z uwagi na brak zależności i związków występujących pomiędzy wszystkimi elementami systemu; 2) brak pełnego uprawnienia co do użycia stwierdzenia, że w czasie wojny system ochrony ludności przeobraża się w system obrony cywilnej, gdyż obrona cywilna nie jest przedstawiana jako system, a jedynie jako szereg zadań; 3) brak wystarczającego zróżnicowania pomiędzy kategoriami zadań wykonywanymi przez organy i podmioty ochrony ludności; 4) identyfikacja możliwych problemów związanych z zamiennym używaniem pojęć ochrony ludności i zarządzania kryzysowego w praktyce funkcjonowania; 5) rozważane opcjonalne wprowadzenie definicji podmiotów ochrony ludności lub poszerzenie ich wykazu.
Słowa kluczowe: ochrona ludności, obrona cywilna, koncepcja, system ochrony ludności, zarządzanie kryzysowe
Typ artykułu: oryginalny artykuł naukowy
Bibliografia:
- Wolanin J., Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli. Ochrona ludności na czas pokoju, DANMAR, Warszawa 2005.
- Michailiuk B., Ochrona ludności. Wybrane problemy, Akademia Sztuki Wojennej, Warszawa 2017.
- Zieliński K., Ochrona ludności. Zarządzanie kryzysowe, Difin, Warszawa 2017.
- Gryz J., Zagrożenia bezpieczeństwa państwa XXI wieku, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004.
- Wrzosek M., Współczesne zagrożenia w obszarze bezpieczeństwa europejskiego, Wyd. menedżerskie PTM, Warszawa 2013.
- Kitler W., Skrabacz A., Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Warszawa 2010.
- Wiśniewska-Paź B., Społeczne i edukacyjne konteksty bezpieczeństwa personalnego i strukturalnego. Wzajemne relacje, implikacje teoretyczne, wymiary praktyczne, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2019.
- Skrabacz A., Ochrona ludności w Polsce w XXI wieku. Wyzwania, uwarunkowania, perspektywy, Merkuriusz, Tarnów 2006.
- Skrabacz A., Kapitał społeczny w bezpieczeństwie narodowym Polski, Elipsa, Warszawa 2025.
- Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 roku o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz.U. 2024 poz. 1907).
- Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r., nr 89, poz. 590 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 1991 Nr 81 poz. 351 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 1991 nr 88 poz. 400).
- Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz.U. 2021 poz. 2490).
- Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. 2006 Nr 191 poz. 1410 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. 1990 Nr 30 poz. 179 z późn. zm.).
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. 2002 Nr 62 poz. 558 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. 2002 Nr 117 poz. 985 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2002 Nr 156 poz. 1301 z późn. zm.).
- Stochaj J., System ochrony ludności wobec współczesnych uwarunkowań środowiska bezpieczeństwa Polski, WAT, Warszawa 2024.
- Kalinowski R., Obrona cywilna w Polsce, Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego, Siedlce 2011.
- Krynojewski F., Obrona cywilna Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2012.
- Krynojewski F., Obrona cywilna Rzeczypospolitej Polskiej wczoraj, dziś i jutro, Wyd. Rytm, Warszawa 2023.
- Suwart J., Zarys obrony cywilnej w Polsce w latach 1920–1996, Wydawnictwo AON, Warszawa 2003.
- Szczęśniak M., Obrona cywilna na czas pokoju i wojny, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1976.
- I Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, Genewa 8 czerwca 1977 r. (Dz.U. 1992 nr 41 poz. 175, załącznik.
- Gromek P., Nowe zarządzanie kryzysowe w Polsce, Difin, Warszawa 2025.
- Gołębiewski J., Propedeutyka zarządzania kryzysowego, Difin, Warszawa 2015.
- Pietrek G., System zarządzania kryzysowego. Diagnoza i kierunki doskonalenia, Warszawa 2018.
- Rysz S., Zarządzanie kryzysowe zintegrowane, Difin, Warszawa 2016.
- Słownik języka polskiego, https://sjp.pl/organ [dostęp: 13.05.2025].
- Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95).
- Stelmach J. (red.), Reagowanie na zamachy terrorystyczne. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2016.