Abstrakt

Cel: Opracowanie zarysu koncepcji systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w kontekście współczesnych regulacji ustawowych, zawierającego wybrane elementy, takie jak: ogólna charakterystyka funkcjonowania systemu ochrony ludności i jego przeobrażenie w system obrony cywilnej w stanie wojennym lub stanie wojny, podmioty i podsystemy systemu ochrony ludności i obrony cywilnej oraz występujące pomiędzy nimi zależności z uwzględnieniem podziału administracyjnego kraju.

Projekt i metody: W badaniu sformułowano następujący główny problem badawczy: jaki jest zarys koncepcji systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w świetle współczesnych regulacji ustawowych? W pracy wykorzystano teoretyczne metody badawcze: analiza, abstrahowanie, synteza, porównanie i wnioskowanie.

Wyniki: W przedstawionej koncepcji uwzględniono wybrane, najważniejsze w ocenie autorki, elementy systemu ochrony ludności i obrony cywilnej. Założone zostały dwa możliwe warianty opisu koncepcji. Jeden bezpośrednio wynikający z zapisów ustawy o ochronie ludności i obrony cywilnej zakładający, że system opiera się na organach, podmiotach i zasobach ochrony ludności. Drugi wariant przedstawiony został zgodnie z praktyką funkcjonowania ochrony ludności, z założeniem, że system bazuje na trzech filarach, którymi są: podmioty publiczne, organizacje pozarządowe działające na zasadzie non profit oraz podmioty prywatne. Zauważono przy tym, że kwestie związane z zarządzaniem i/lub koordynacją realizowanych w ramach ochrony ludności działań powinny być umiejscowione w podmiotach publicznych z uwagi na aparat wykonawczy, którym te podmioty dysponują, a kwestie wykonawcze wśród podmiotów publicznych oraz organizacji pozarządowych.

Wnioski: Należy kontynuować przedmiotowe badania z uwagi na następujące wątpliwości: 1) kwestionowana zasadność używania sformułowania „system” w kontekście ochrony ludności z uwagi na brak zależności i związków występujących pomiędzy wszystkimi elementami systemu; 2) brak pełnego uprawnienia co do użycia stwierdzenia, że w czasie wojny system ochrony ludności przeobraża się w system obrony cywilnej, gdyż obrona cywilna nie jest przedstawiana jako system, a jedynie jako szereg zadań; 3) brak wystarczającego zróżnicowania pomiędzy kategoriami zadań wykonywanymi przez organy i podmioty ochrony ludności; 4) identyfikacja możliwych problemów związanych z zamiennym używaniem pojęć ochrony ludności i zarządzania kryzysowego w praktyce funkcjonowania; 5) rozważane opcjonalne wprowadzenie definicji podmiotów ochrony ludności lub poszerzenie ich wykazu.

Słowa kluczowe: ochrona ludności, obrona cywilna, koncepcja, system ochrony ludności, zarządzanie kryzysowe

Typ artykułu: oryginalny artykuł naukowy

Bibliografia:

  1. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli. Ochrona ludności na czas pokoju, DANMAR, Warszawa 2005.
  2. Michailiuk B., Ochrona ludności. Wybrane problemy, Akademia Sztuki Wojennej, Warszawa 2017.
  3. Zieliński K., Ochrona ludności. Zarządzanie kryzysowe, Difin, Warszawa 2017.
  4. Gryz J., Zagrożenia bezpieczeństwa państwa XXI wieku, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004.
  5. Wrzosek M., Współczesne zagrożenia w obszarze bezpieczeństwa europejskiego, Wyd. menedżerskie PTM, Warszawa 2013.
  6. Kitler W., Skrabacz A., Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Warszawa 2010.
  7. Wiśniewska-Paź B., Społeczne i edukacyjne konteksty bezpieczeństwa personalnego i strukturalnego. Wzajemne relacje, implikacje teoretyczne, wymiary praktyczne, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2019.
  8. Skrabacz A., Ochrona ludności w Polsce w XXI wieku. Wyzwania, uwarunkowania, perspektywy, Merkuriusz, Tarnów 2006.
  9. Skrabacz A., Kapitał społeczny w bezpieczeństwie narodowym Polski, Elipsa, Warszawa 2025.
  10. Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 roku o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz.U. 2024 poz. 1907).
  11. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r., nr 89, poz. 590 z późn. zm.).
  12. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 1991 Nr 81 poz. 351 z późn. zm.).
  13. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 1991 nr 88 poz. 400).
  14. Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz.U. 2021 poz. 2490).
  15. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. 2006 Nr 191 poz. 1410 z późn. zm.).
  16. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. 1990 Nr 30 poz. 179 z późn. zm.).
  17. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
  18. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. 2002 Nr 62 poz. 558 z późn. zm.).
  19. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. 2002 Nr 117 poz. 985 z późn. zm.).
  20. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2002 Nr 156 poz. 1301 z późn. zm.).
  21. Stochaj J., System ochrony ludności wobec współczesnych uwarunkowań środowiska bezpieczeństwa Polski, WAT, Warszawa 2024.
  22. Kalinowski R., Obrona cywilna w Polsce, Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego, Siedlce 2011.
  23. Krynojewski F., Obrona cywilna Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2012.
  24. Krynojewski F., Obrona cywilna Rzeczypospolitej Polskiej wczoraj, dziś i jutro, Wyd. Rytm, Warszawa 2023.
  25. Suwart J., Zarys obrony cywilnej w Polsce w latach 1920–1996, Wydawnictwo AON, Warszawa 2003.
  26. Szczęśniak M., Obrona cywilna na czas pokoju i wojny, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1976.
  27. I Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, Genewa 8 czerwca 1977 r. (Dz.U. 1992 nr 41 poz. 175, załącznik.
  28. Gromek P., Nowe zarządzanie kryzysowe w Polsce, Difin, Warszawa 2025.
  29. Gołębiewski J., Propedeutyka zarządzania kryzysowego, Difin, Warszawa 2015.
  30. Pietrek G., System zarządzania kryzysowego. Diagnoza i kierunki doskonalenia, Warszawa 2018.
  31. Rysz S., Zarządzanie kryzysowe zintegrowane, Difin, Warszawa 2016.
  32. Słownik języka polskiego, https://sjp.pl/organ [dostęp: 13.05.2025].
  33. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.).
  34. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576 z późn. zm.).
  35. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95).
  36. Stelmach J. (red.), Reagowanie na zamachy terrorystyczne. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2016.